2024-03-29
Skip Navigation Links
Destpêk/Anasayfa
Pêwendî/İlişki
Lînk
Skip Navigation Links
Video
Album
Arşîv
 
HAK-PAR: Serrewedartişî Şêx Seîd bi amancî qorikerdişî heq û azadîyan bi
2020-02-13 11:26


Serrewedartişî Şêx Seîd destpêkî serdemî xo de yew ripelo newe akerd. Kurdan semedê qorikerdişî heq û menfaatanî xo ke bi îlan kerdişî komara Turk a newe, înan dest ra vejîyayenî, waşt ke nêqayîlbîyayişî xo pêşkêşî rejimo newe bikerî. Peynî de Kurdperwerî ke dormareyî Şêx Seîd de kom bibî, bi fermanî Şêx dest bi serrewedartişo pêroyî kerd. No tevgero ke tarîx de bi nameyî “Serrewedartişî Şêx Seîd” yeno naskerdene, 13î Sibat serre 1925’ de Pîran de destpê kerd û Diyarbekîr de qedîya.

Se ke yeno zanayiş kurd; wextî Osmanîyan de, heta serre 1923 zî, MMM (Meclîsa Gird ê Milet) bi nameyî xo ameyenî name kerden. Kurd, wextî awan kerdişî rejimo newe de, bi vateyî Mistefa Kemal ke vatenî: "Xoserîya mintiqayî, yan mixtarîyet, yan zî yew çîyo bi nê rengan Kurdan rê bêro dayiş.” Kurdan bawer kerdibi, no rid ra pabeyî sozî Mistefa Kemal mendî ke o qewlî xo bîyaro ca.

Mistefa Kemal 1925’de meclîsa gird de yew qiseykerdiş kerdibi û vatibi ke: ""Tirk, Kurd û çerkes; ma heme enasiranî îslam anî orte.” Mistefa Kemal bi no qiseykerdişî xo estbîyayişî zafvengîye Tûrkîyê ardenî ziwan. La belê çi heyf ke Mistefa Kemal yew demo kilm cuwa pey nê çîyî xo vîra kerdî û qewlî ke bi Kurdan rê kerdibî, wehd û sozî ke dabî Kurdan, lez xo vîra kerdî û dest bi înkarî Kurdan kerd. Cuwa pey zî waşt ke komar biko yewreng û yewveng, yanî yew komara rengtûrk awan bikero.

Rejimo newe binî serektîye Mistefa Kemal de; serre 1925’ ra pey va “ê ke Tûrkîye de ciwîyenî heme miletê tûrk ra yî, herkes Tûrk o, Komara Tûrkîyê Tûrkan awan kerda.” Na ameyenî na mehna ke Kurd çîn î û ameyî red kerdiş û înkar kerdiş. Hin, Mistefa Kemal dest bi yewreng kerden û tûrkreng kerdenî komar kerdibi. Kurdan bi rejimo newe hêvîye xo vîndî kerdibi.

Tevgerî Şêx Seîd, semedo ke bi ameyişî rejimî İtihad û Teraqî û bi hikumdarîye komar, xoserîye Kurdan ameyebî binerd kerden, semedo ke heq û menfaatî netewî yê kurdan ameyî înkar kerden, semedo ke perwerdeyî bi ziwanî dadî amebi qedexe kerden, semedo ke Kurd ameyebî xapêneyen, semedo ke qewil û sozî ke Kurda rê ameyebî dayen, nêmaeyebî ca, semedo ke zûr û dek û dolap û dam û fenî rejimo Kemalist; bi amancî qorîkerdişî heq û azadîyanî Kurdan destpêkerd.

Tevgerê Kurdan ke bin serektîye Şêx Seîd de 1925’ de semedo ke rejimî Tûrk heqanî netewî yê Kurdan nasbikero û qebûl bikero û her o qeyde nasnameyî Kurdan qori bikero destpêkerdibi. Çunke no tevger, yew tevgero heqwaşte û meşrû bi.

La heyf û gune ke no serrewedartişô rewa, sernekewt û nêresa amancî xo. Serrewedartoxî ameyî girewten û dadigehê İstiklal a Şerq derheqî înan de doz akerd. Rejimo Kemalist yew mehkimakerdişo şenik a dadigehê Şarq İstiklal de, Şêx Seîd û embazî ey, bi cezayê îdam sucdar kerdî. Şêx û embazî ey Diyarbekîr de dara çinar de ameyî aliqnayen. Zafî hetkar û terefgirewtî serrewedartişî ameyî girewten û rejim ê eştî zîndan. Zafê înan azar û teda û şartanî xirap ra zîndan de mendî, her o qeyde zaf kes û keyeyî zî ameyî sirgûn kerden û koçber kerden. Rejimo Kemalîst a roj ra estbîyayişî Kurdan semedî silametîye xo sey tehdît qebûl keno.

Şêx Seîd û embazî ey verî 95 serran rojo 13’î Sibat dest bi serrewedartişî xo yo pîroz kerdibi. Ê rojan eger yewbîyayişî Kurdan biameyenî awan kerden, bêgûman Kurd ewro waharî dewlet bî. Çunke serrewedartiş azadî û serxwebûnî Kurdîstan xo rê kerdibi amanc û hedef.

Ma sey Partîya Maf û Azadîyan-HAK-PAR’ vanî ke a meşalaya ke Şêx Seîd û embazanî ey verî 95 serran tavistibî, hema zî hewn ra nêşîya. Gelê Kurd heta ke azad nêbo, nêreso heq û mafanî xo ên sereke, tekoşînê xo ra fek verranêdano.

Nuştegehî agahîdayîş û Çapamenîye
Partîya Maf U Azadîyan / HAK-PAR


-----------

Şêx Seîdê bi mebesta parastina maf û azadîyan pêk hat

Serhildana Şêx Seîdê Pîran rûpeleke nu di destpêka serdema xwe de vekir. Kurd ji bo parastina maf û berjewendîyên xwe yên ku, bi ilana komara Turk a nû ve, ji destê wan derdiket, dixwestin ku ne qayîlbûna xwe pêşkêşî rejima nû bikin. Di dawîyê da Kurdperwerên ku li dor Şêx Seîd kom bibûn bi ferman û handana Şêxê Pîran dest bi serhildaneke gelêrî kirin. Ev tevgera kû di dîrokê de bi navê “Sehildana Şêx Seîd” tê naskirin,13 Sibata sala 1925’an ji Palûyê destpê kir û li Diyarbekir kûta bû.

Her wekî ku tê zanîn Kurd; di dema Osmaniyan , heta sala 1923 yan jî, li MMM ( Meclîsa Mezina Milet) bi pênasa xwe dihatin binav kirin. Kurd, di dema derbasbûna rejima nû de, bi gotina Mistefa Kemal a kû digot: "Wê xweserîyek herêmî, yan mixtarîyek, yan jî tiştek bi van rengan ji Kurdan re were dayin” bawer kiribûn. Lewra li benda soza Mistefa Kemal man, da ku qewlê xwe bîne cî.

Mistefa Kemal sala 1925’an di meclîsa Mezin de axaftinek kiribû û gotibû kû: ”Tûrk, Kurd û Çerkes; em hemû enasirên İslamê pêk tînin.” Mistefa Kemal bi vê gotarê hebûna pirdengîya Tûrkîyê dianî ziman. Lê mixabin kû Mıstefa Kemal piştî demeke kin, van tiştana berba kir û qewlê kû bi Kurda re kiribû, wad û soza kû dabû Kurda zû jibîr kir û dest bi inkara Kurdan kir. Paşî jî, xwest kû komarê bike yekreng û yekdeng ango komarek rengeTûrk damezrîne.

Rejima nû a di bin serokatîya Mistefa Kemal de; piştî sala 1925’an, got kû “ewên li Tûrkîyê dijîn, hemû ji miletê Tûrk in, herkes Tûrk e, Komara Tûrkîyê Tûrkan ava kiriyê” Ev yek dihat wê maneyê kû Kurd tûnene û hatine red û inkar kirin. Êdî, Mistefa Kemal dest bi yekrengkirin û Tûrkrengkirina komarê kiribû. Kurdbi rejima nû re hêvî û ûmuda xwe winda kiribun.

Tevgera Şêx Seîd, sedem kû bi hatina rejima İtihad û Teraqiyê û bi desthilatîya Komarê re, xweserîya Kurdan hat binax kirin, sedem ku maf û berjewendîyên netewî yên Kurda hatin inkar kirin, sedem ku, perwerdeya bi zimanê dayikê hate qedexe kirin, sedem kû li Kurda qedir hatibû kirin û Kurd hatibûn xapandin, sedem kû qewil û sozên kû ji Kurda re hatibû dayîn nehatibûn cî, sedem derew û dek û dolap û ger û fenên rejima Kemalist ; bi armanca parastina maf û azadîyên Kurda destpêkir.

Tevgera Kurda ya kû di bin serokatîya Şêx Seîd de sala 1925’an destpêkiribû, ji bo nasandin û qebûl kirina mafên netewî yên Kurdan bi rejima Tûrk û her wiha ji bo parastina pênasa Kurd bû. Ji lewra ev tevger, tevgereke mafxwaz û meşrû bû.

Lê heyf û mixabin, ku ev serhildana rewa, bi ser neket û negeyîşte armanca xwe. Serhildêr hatin desteser kirin û dadigeha İstiklal a Şerqê derheqa wan de doz vekir. Rejima Kemalist pişti dadigekirinek sivik a di dadigehâ Şarq İstiklalê de, Şêx Seîd û 52 hevalên wî, bi cezayê idam kirinê sucdar kir. Şêx û havalbendê serhildanê, li Diyarbekir bi dara çinarê ve hatin aliqandin. Piranîya aligîr û terefgirên serhildanê hatin girtin û rejimê ew avêtin zîndanê. Ji wana jî gelek kes sedan azar û tedayan û şertên xirap di zindanê de mirin, her wiha gelek kes û malbat jî hatin sirgûn kirin û koçber kirin. Rejima Kemalîst ji wê rojê ve, hebuna Kurdan ji bo silametîya xwe wek tehdît qebûl dike.

Şêx Seîdê Pîran û hevalên wî berîya 95 salan roja 13’ê Sibatê dest bi serhildana xwe a pîroz kiribûn.Wan rojan eger yekîtîya Kurdan hatibûya çêkirin bêgûman Kurd îro xwedî dewlet bûn. Lewra Serhildan azadî û serxwebûna Kurdan ji xwe re kiribû mebest û armanc.

Em wekî Partîya Maf û Azadîyan-HAK-PAR’ê dibêjin ku ew meşalaya kû Şêx Seîd û hevalên wî, berî 95 salan pêxistibûn, hê jî, venemirîye. Gelê Kurd heta kû azad nebe, negêje heq û mafên xwe yên seretayî, dev ji tekoşîna

Bûroya Çapemenîyê ya
Partîya Maf û Azadîyan / HAK-PAR
Print